PRVI SVETSKI RAT (1914-1918)
part 1
Blokovska podela moćnih kapitalističkih zemalja Evrope u dva suprotstavljena tabora, različitih političkih i vojnih interesa, neminovno je vodila rat. Engleska, Francuska i Rusija, sa svojim saveznicima, obrazovale su Antantu - vojni blok čiji je osnovni cilj bio očuvanje postojećeg stanja, prvenstveno osvojenih kolonija, dok su drugu grupu činile Nemačka, Austro-Ugarska i Italija organizovane kao Centralne sile, koje su potpuno nezadovoljne svojom pozicijom na međunarodnoj sceni težile novoj kolonijalnoj podeli već podeljenog sveta. To je i bio stvarni uzrok izbijanja Prvog svetskog rata. Glavni ciljevi Nemačke bili su da osvoji engleske, francuske, belgijske i holandske kolonije, oduzme Poljsku, Ukrajinu, Belorusiju i Pribaltik od Rusije, čime bi značajno poboljšala međunarodni položaj i uspostavila dominaciju svetom. Planovi Austro-Ugarske bili su usmereni prvenstveno prema potčinjavanju Srbije i Crne Gore kao glavnih prepreka ostvarenju interesa na Balkanu, ali i očuvanju jedinstva sopstvene države jer su je sve više ugrožavali zahtevi pokorenih naroda za slobodom. Ciljevi saveznika u Antanti direktno su bili suprotstavljeni interesima Centralnih sila. Engleska je željela da sačuva i proširi svoje kolonijalno carstvo osvajanjem nemačkih kolonija, zatim Iraka i Palestine od Osmanskog carstva. Francuska je težila da povrati pokrajine Alzas i Loren, da od Nemačke otrgne industrijski bogatu Sarsku oblast, kao i da učestvuje u podeli nemačkih kolonija u Africi. Rusija je nameravala da pripoji Galiciju i Bukovinu, teritorije naseljene Ukrajnicima koje je Austro-Ugarska držala pod svojom vlašću i da suzbije uticaj Austro-Ugarske na Balkanu i uspostavi svoj, dok je od Osmanskog carstva nameravala da otrgne Bosfor i Dardanele kao i neke zemlje u Aziji. SAD su naglašavale svoju politiku nemešanja u mogući evropski sukob, ali je zbog snažnih finansijskih i trgovniskih veza sa Velikom Britanijom i Francuskom ta zemlja bila saveznik Antante. Prva decenija uoči svetskog rata obilježena je ozbiljnim političkim krizama među velikim evropskim silama. Uprkos povremenom popuštanju napetosti i diplomatskim rešavanjima sporova, postojala je jasna opasnost od izbijanja rata. Prva marokanska kriza 1905. godine, druga 1911. dovele su Francusku i Nemačku na ivicu sukoba, austrougarska aneksija Bosne i Hercegovine 1908. godine, Balkanski ratovi i podela osmanskih teritorija između balkanskih država, samo su najozbiljniji u nizu događaja na međunarodnoj političkoj sceni koji su ugrozili ioanko slabu ravnotežu među velikim silama.
Nezadovoljne kolonijama koje poseduju, Centralne sile (posebno Nemačka i Austro-Ugarska) zahtevale su novu teritorijalnu podelu sveta. Taj zahtev, koji je naišao na otpor Engleske i Francuske, smatra se uzrokom izbijanja Prvog svetskog rata. Zbog suprotstavljenih interesa napetost između velikih kolonijalnih sila Evrope neprestano je rasla i samo se očekivao događaj koji će poslužiti kao opravdanje za početak rata. Povod za izbijanje Prvog svetskog rata bio je atentat u Sarajevu na austrougarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda koji je izvršio Gavrilo Princip.
Povod za neposredno izbijanje Prvog svetskog rata bio je atentat na austrougarskog prestolonaslednika, nadvojvodu Franca Ferdinanda, koji je 28. juna 1914. godine izvršio Gavrilo Princip u Sarajevu. Atentator je bio pripadnik revolucionarne organizacije Mlada Bosna, međutim Austrija je smatrala da glavne inspiratore atentata treba tražiti u Srbiji. Bečki dvor je optužio srpsku vladu za organizaciju prestolonaslednikovog ubistva i uputio je na njenu adresu ultimatum sa zahtevima od kojih su mnogi bili neprihvatljivi i ponižavajući. Iako oslabljena vojno i ekonomski posle balkanskih ratova i nemoćna da vodi rat protiv Austro-Ugarske, Srbija nije mogla prihvatiti zahtev da austrijski policijski i sudski organi dođu u Srbiju i vrše istragu u vezi s atentatom. Odbijanje austrijskog ultimatuma prvo je izazvalo prekidanje diplomatskih odnosa Srbije i Austro-Ugarske, a potom i dovelo do objave rata 28. jula 1914. godine. Postepenim ulaskom drugih zemalja u nastali oružani sukob Srbije i Austro-Ugarske došlo je do izbijanja rata svetskih razmera. Italija je na početku izabrala neutralnost, međutim zbog obećanja Antante da će pomoći njeno teritorijalno proširenje u Africi, kao i osvajanje oblasti u Dalmaciji, koje su bile pod vlašću Austro-Ugarske, ona kasnije ulazi u rat protiv Centralnih sila.
